Woorden weven een blijvende kunstervaringstaal

De ervaring van kunst gaat over verbinding, over menselijkheid. Dit existentiële aspect van de waarde van kunst dreigt ondergesneeuwd te worden in de huidige maatschappij die de waarde van kunst bepaalt vanuit het meetbare, veelal economische, nut. Esther Willemse doet promotieonderzoek naar wat kunstervaring is en welke betekenis deze ervaringen hebben in een mensenleven. “Het begrip van en de woorden die we eraan geven zijn van betekenis voor de professionaliteit van toekomstige cultureel managers, de ambassadeurs en de 'mogelijkmakers' binnen de kunst- en cultuursector.”

Wandelen doet iets met je

Esther ontvangt haar medewandelaars het liefst bij een van de iconische bomen – met enorme knoest - in het Utrechtse Wilhelminapark. Een beetje toevallig ontstond dit zo tijdens de Coronapandemie. Nu is het al jaren vast onderdeel van haar werk bij HKU. Ze wandelt hier met mededocenten en met studenten. “Het doet iets met je. Je loopt naast elkaar het pad af. Je kunt een beetje voor je uit kijken, je gedachten al wandelend, pratend en luisterend vormgeven.”

Artistieke methode

En dat maakt het wandelen ook een uitstekende artistieke methode voor wat Esther graag wil onderzoeken en ontwikkelen in haar promotietraject met als titel: From Economic Value to Existential Meaning: ArtInfused Cultural Management Education. Met als doel de kennis, het begrip en het vocabulaire van studenten en docenten op het gebied van existentiële betekenis te vergroten. En door dit via artistieke methoden in het onderwijs te verankeren, het onderwijs en daarmee het kunstenveld blijvend te verrijken.

Het gaat niet over aantallen

Kunst is altijd een wezenlijk onderdeel in Esthers leven geweest. “Er heerst een denken van nut en meetbaarheid in de maatschappij, en in die taal die daarbij hoort zijn we kunst en cultuur aan het bepleiten en verantwoorden. Maar de betekenis van kunstervaringen gaat niet alleen over meetbare resultaten. Die gaat over verbinding, betekenisgeving, over menselijkheid, over geïnspireerd worden. En dan kun je niet zeggen: zoveel verbinding, of zoveel inspiratie. Dat gaat niet over aantallen.”

'Kunst gaat over verbinding, betekenisgeving, over menselijkheid, over geïnspireerd worden'

Niet-meetbare taal

Zo kwam ze tot de onderzoeksvraag: hoe kunnen we binnen het (cultureel management) onderwijs een taal en argumentatie ontwikkelen om de waarde van kunst(ervaringen) in de samenleving te begrijpen en te beschrijven vanuit betekenis? “Omdat het niet te meten is, noemen we het veelal vaag en daarom is er een gezamenlijk vocabulaire nodig, om het beter te begrijpen en bewustwording te blijven creëren onder de mensen die in het kunstenveld (gaan) werken dat existentiële betekenis een belangrijk onderdeel is van de waarde van kunst.”

Drie vragen

Een van de methoden die Esther inzet, is al wandelend een aantal eerstejaars studenten en docenten Kunst en Economie te interviewen. Drie vragen vormen de kern van zo’n gesprek. Allereerst vraagt ze haar mensen iets mee te nemen wat voor hen herinnert aan een specifieke kunstervaring. Daar hoort de vraag bij: “Vertel eens over wat je hebt meegenomen en welke specifieke kunstervaring hoort daarbij”. De tweede vraag: “Wie ben jij als kunstliefhebber? Wat doe je zoal? En wat en hoe doe je dat het liefst?” En de derde: “Wat betekenen die kunstervaringen in jouw leven?” Naast die gesprekken verzamelt Esther ook materiaal van studenten die in duo’s gaan lopen, als onderdeel van hun onderwijs. Alle mensen houden dagboeken bij van kunstervaringen en voeren aan de hand daarvan reflectieve gesprekken onder begeleiding van docenten. Verder experimenteert ze met zogenoemde ‘existentiële wonderlabs', waar thema's als ‘verbinding’ verder worden verdiept.

Fenomenologie

Het materiaal dat Esther verzamelt wordt fenomenologisch geanalyseerd. Esther: “Dat betekent dat ik er een invoelbare beschrijving van ga geven”. Fenomenologie is een filosofische stroming die de nadruk legt op de bestudering van ervaringen en verschijnselen zoals ze zich aan ons voordoen, in plaats van uit te gaan van vooraf bepaalde theorieën of aannames. Wat voor woorden en wellicht ook beelden worden bijvoorbeeld gebruikt om betekenis van kunstervaringen uit te drukken? Ik ga het samen met de studenten en docenten mappen en er met elkaar een dialoog over voeren”.

'Wat voor woorden en beelden worden gebruikt om betekenis van kunstervaringen uit te drukken?'

Doorlopende onderwijslijn

Het is Esther uiteindelijk te doen om een lange, doorlopende onderwijslijn aan te leggen. Van het moment dat een student begint met een kunstmanagementopleiding, tot en met de carrière die deze student in de kunstensector gaat krijgen. “Hoe kan ik van de onderzoeksmethodes die ik heb gebruikt om mijn data te verzamelen pedagogiek maken, ze in het onderwijs brengen, is daarbij mijn vraag.” Ze denkt daarbij verder dan HKU, en wil graag studenten van andere aan cultureel management gelieerde opleidingen – dat zijn er zo’n 12 in Nederland – betrekken. Onderdeel van de PhD studie is dan ook het analyseren van deze opleidingen op in hoeverre en op wat voor manier er aandacht wordt geschonken aan kunstervaring.

Minor

Haar wens is dat uit haar promotieonderzoek onderwijsmateriaal kan ontstaan, en dat dit in een minor aangeboden wordt bij HKU, zodat studenten van andere opleidingen ook toegang krijgen. “Een beter begrip van en een groter vocabulaire op de niet-meetbare waarde, de betékenis van kunstervaringen voor mensen, geeft (aankomend) cultureel managers de mogelijkheid om op een breder niveau dan alleen organisatorisch of zakelijk, de waarde van kunst voor een samenleving te bespreken met bijvoorbeeld makers maar ook met financiers, en zich zodoende te mengen in het maatschappelijke debat over de waarde van kunst in een samenleving.

Meaningful Artistic Research

Het onderzoek valt binnen het programma Meaningful Artistic Research, een samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek (UvH) die het mogelijk maakt binnen de Graduate School van de UvH te promoveren op artistiek onderzoek.