EN

Groepschemie

Afstudeerwerk Jillian Veenendaal

Groepschemie is het afstudeerwerk van Jillian Veenendaal. Met haar werk geeft ze leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs een handleiding voor meer verbinding in de klas.

Het werk

In het voortgezet speciaal onderwijs, cluster 4, begeleiden we jongeren met gedragsuitdagingen richting een diploma en een toekomstig beroep. We werken intensief aan hun individuele ontwikkeling, schrijven ondersteuningsperspectiefplannen, vieren hun eigenheid, en bieden ruimte waar dat mogelijk is. Maar in die individuele aanpak schuilt ook een gemiste kans.

Echt samenwerken, met afhankelijkheid, dialoog en vertrouwen gebeurt nog te weinig. Vaak blijft het steken bij “wil je dit voor me doen?” (al dan niet met een dwingende toon) of geven we als docent toe aan leerlingen die toch alleen mogen werken. Leerlingen oefenen nauwelijks in het voeren van gesprekken waarin ze moeten luisteren naar elkaar, onderhandelen of hun mening durven geven. Terwijl juist dat soort sociale interactie essentieel is voor het vervolgonderwijs, de stage of het toekomstige beroep. Het lijkt wel alsof we zo bang zijn geworden voor mogelijke confrontatie of de leerling dusdanig tegemoet willen komen dat we met alle goede bedoelingen de leerling eigenlijk benadelen door hun essentiële leerkansen te ontnemen.

En laten we eerlijk zijn: samenwerken is spannend. Zelfs voor volwassenen soms onmogelijk, kijk maar naar de politiek. Dus zeker in een klas waar internaliserende en externaliserende gedragingen naast elkaar bestaan op drie verschillende niveaus. Deze leerlingen hebben elk hun eigen achtergrond met rugzakje, onderwijsbehoeften en kwetsbaarheden. Sommige leerlingen trekken zich terug, vermijden contact en raken snel overprikkeld. Anderen reageren juist naar buiten: confronterend, impulsief of met een sterk aanwezige energie. En dan hebben we het nog niet over de verschillen in cognitief niveau, sociaal-emotionele ontwikkeling en het belastbare dagritme van iedere leerling. Dat maakt het groepsproces fragiel. Het vraagt van de docent om voortdurend te schakelen tussen begrenzen en ruimte geven, tussen nabijheid en loslaten, tussen veiligheid en uitdaging. In zo’n dynamiek is samenwerken niet iets wat ‘erbij’ komt, het is een oefening in het samenleven zelf. Een kans om te leren dat je niet alleen bent op de wereld, dat je iets mag bijdragen én dat je de ander nodig hebt.

Groepschemie is dus geen didactisch middel met alleen wat leerdoelen op papier, maar een sociaal oefenveld waarin leerlingen kunnen experimenteren met vertrouwen, communicatie en gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het is oefenen met ‘samen iets maken’, maar ook met: “ik voel me buitengesloten, durf ik dat te zeggen?” of “iemand geeft mij een compliment, dat voelt ongemakkelijk, maar ook fijn?” Het vraagt misschien meer voorbereiding en meer geduld van de docent, maar levert hopelijk iets op dat essentieel is voor het leven van de leerling na de middelbare school: het vertrouwen dat je onderdeel mag zijn van een groep, en dat jouw stem daarin telt.

Kunsteducatie speelt hierin een belangrijke rol. In deze handleiding wordt kunst- en maakonderwijs op verschillende manieren ingezet: als uitlaatklep voor frustratie, als spiegel om zichzelf beter te leren kennen en als middel om met elkaar in gesprek te gaan over de wereld om hun heen. Leerlingen worden uitgedaagd om samen te creëren, spelen, onderzoeken en te experimenteren. Ze leren probleemoplossend te denken, samen beslissingen te nemen en te bouwen aan iets dat van hén is.

Groepschemie is een docentenhandleiding voor docenten die (meer) verbinding willen in de klas. Voor docenten die geloven in de kracht en het (maatschappelijk)belang van leren samenwerken, maar in hun praktijk, met deze doelgroep, vooral voelen: maar hoe dan? Waar begin ik? Hoe zorg ik voor veiligheid? Hoe creëer ik vertrouwen?

Misschien lukt het niet in één les. Waarschijnlijk niet. Misschien struikel je onderweg. Waarschijnlijk wel. Maar als deze leerlingen ervaren dat ze mogen bijdragen, dat ze gehoord worden, en dat ze samen iets kunnen maken, dan leg je de basis voor iets groters. Iets dat verder gaat dan de les.

Niets werkt altijd in het onderwijs, dus er is geen goed of fout. Zolang je maar blijft proberen en de leerlingen elke dag weer een nieuwe kans geeft.

De maker


Beeldende Kunst | Docent Beeldende Kunst en Vormgeving

“Juf, ik hoop écht dat ik niet slaag. Dan hoef ik niet naar Defensie. Ik ben bang dat ik het toch niet kan, zo’n school en die mensen.” – 4e jaars mentorleerling

In het voortgezet speciaal onderwijs werken we hard aan individuele groei. Maar écht samenwerken, met vertrouwen, afhankelijkheid en dialoog, komt vaak nauwe- lijks van de grond. Terwijl juist dát essentieel is voor de wereld na school.

Groepschemie is een praktische docentenhandleiding voor wie verbinding wil in de klas, maar niet weet waar te beginnen. Het biedt werkvormen die samenwerking oefenen, sociale veiligheid vergroten en eigenaarschap stimuleren, met kunsteducatie als krachtig middel.

Misschien lukt het niet in één les. Waarschijnlijk niet. Misschien struikel je onderweg. Waarschijnlijk wel. Maar als deze leerlingen ervaren dat ze mogen bijdragen, dat ze gehoord worden, en dat ze samen iets kunnen maken, dan leg je de basis voor iets groters. Iets dat verder gaat dan de les.

Niets werkt altijd in het onderwijs, dus er is geen goed of fout. Zolang je maar blijft proberen en de leerlingen elke dag weer een nieuwe kans geeft.

Jillian Veenendaal