Artistiek onderzoek verrijkt ons beeld van kennis

Nieuwe vormen van expressie

HKU-lectoren, onderzoekers, alumni en samenwerkingspartners vertelden tijdens de Onderzoeksdag – die plaatsvond in het Universiteitsmuseum Utrecht - over de rol die artistiek onderzoek speelt in hun makerschap. Zoals HKU-alumna Noa Cronenberg, die voor haar studie Musician 3.0 samenwerkte met het Rosa Spierhuis, een woon- werk- en zorggemeenschap voor kunstenaars en wetenschappers in Laren. Over hoe ze kennismaakte met een gitarist en een beeldhouwer. Allebei hadden ze een beroerte gehad. Noa: “De kunst die ze vroeger maakten, dat lukte niet meer. Samen gingen we op zoek naar nieuwe vormen van expressie. Er kwamen veel gevoelens los. Voor mij was het heel bijzonder om met oudere personen te werken.” Noa zong ter afsluiting van haar verhaal een zelf gecomponeerd lied over haar ervaring, op de achtergrond beelden van de kunstenaarshanden, aan de slag met nieuw werk.

Relatie tussen mens en implantaat

Bertrand Burgers ging op een andere manier de relatie aan met onderzoek. Hij deed bij HKU de master Crossover Creativity en werkt nu op het snijvlak van kunst, wetenschap en samenleving. Voor het project Intimate Implant werkte hij samen met UMC Utrecht. Daar worden regeneratieve implantaten ontwikkeld die samensmelten met het lichaam, zoals een gehemelte, een meniscus en een hartklep. Maar een groot deel van de mensen die deze implantaten krijgt, heeft moeite met ze als lichaamseigen te ervaren. “Als we mensen kunnen helpen hun implantaat te omarmen, kunnen ze het dan meer als eigen voelen, was de vraag waar ik mee aan de slag ging,” vertelt Bertrand. Hij ontwierp drie interactieve objecten, geïnspireerd op regeneratieve implantaten die daadwerkelijk gemaakt zijn, die op het lijf kunnen worden gelegd, en die vooraf, tijdens en na het proces, via audio communiceren over de relatie tussen mens en implantaat. “Er waren mensen hevig geëmotioneerd, ze wilden dat ze deze ervaring eerder hadden gehad”.

In situ leren

Nog een prachtig voorbeeld van onderzoek in een maatschappelijke context: al zeven jaar doen HKU-studenten Design for Change and Innovation mee aan een half jaar durend studioproject bij zorgorganisatie Reinaerde. Op een specifieke zorglocatie waar 160 mensen met een zwaar verstandelijke handicap wonen, werken zij onder begeleiding van een kunstenaarsduo samen met zorgprofessionals. ‘In situ’ leren wordt dit genoemd. Regiomanager bij Reinaerde Annemarie Minkes is naar de Onderzoeksdag gekomen om te vertellen over wat dit betekent voor de bewoners en de zorgprofessionals: Annemarie: “Het inzicht om ook te werken met ‘andere handen, dat die kunnen verrijken, komt er langzaam. Dat omarmen is de grootste winst. Een mooie vorm van social design.”

Rijker beeld van wetenschap

Dit zijn stuk voor stuk voorbeelden van hoe makers en artistiek onderzoekers in wederkerigheid met andere professionals de wereld verrijken met hun ideeën, concepten en werken. Artistiek onderzoek heeft een belangrijke plek in het opbouwen van ervaringskennis, emotionele kennis, de consensus daarover is groot deze dag. Maar er is nog veel ruimte voor groei, stellen de onderzoekers. Groeien om naast die andere, meer traditionele vorm van kennis ontwikkelen- het ‘tellen en meten’ dat we veelal kennen - toe te werken naar een verrijkt geheel van kennis. Kennis, mede tot stand gekomen door emoties en ervaringen. De onderzoekers van HKU werken aan het ontwikkelen van methodologieën, met als doel hierop te innoveren en dominante structuren te doorbreken. Om een rijker beeld van wetenschap te scheppen.

Arts for a Caring Society

Wie daar meer over wil weten, kan onder andere terecht bij het Onderzoeksmanifest van de HKU Onderzoekseenheid. Daarin wordt beschreven hoe het onderzoek van HKU zich kenmerkt: transdisciplinair, cocreatief en gelijkwaardig, altijd gesitueerd en in relatie tot mensen, materialen en locaties. Met de moed om kritisch te zijn. Want onderzoek is niet neutraal, stelt de Onderzoekseenheid. Het bevraagt dominante structuren in de maatschappij en in onderzoeksland. Want alleen zo kun je bijdragen aan maatschappelijke transformatie. Zij noemen dit “Arts for a Caring Society”. De vier lectoraten van HKU werken daar op hun manier aan, altijd in relatie tot elkaar. En elk jaar worden onderzoeksprojecten gestart en afgerond die daar weer een stap in zetten.

Relatie met het onderwijs

De lectoren en onderzoekers gaan hierbij altijd de relatie aan met het onderwijs, met studenten en docenten. Lector Fabiola Camuti: “Onze studenten gaan straks aan het werk in allerlei soorten communities. Het is daarom belangrijk om de invloed die we hebben op ontmoetingen die studenten daarin hebben te vergroten Ons onderwijs moet daarin vooraan lopen. Onderzoek speelt daarbij een vertragende rol. Om daar ruimte voor te creëren, is een prachtig doel.”

Een terugblik van de HKU Onderzoeksdag in foto’s:
Beelden: Jesse van den Berg.